De AANDACHT van HET personeel niet afleiden

De Gemeentetram Amsterdam (GTA) was specifieker met het verbod. In de hoofdstad was het aan het personeelslid dat de tram bestuurde verboden om tijdens het rijden te spreken. Stond de tram stil dan was praten  wel geoorloofd. Het opschrift is ouder dan het Rotterdamse exemplaar, het bordje stamt uit circa 1919. We zien een omkering in de relatie tot het publiek; in Amsterdam is het verbod om te spreken aan het personeelslid opgelegd. De klanten staan in hoog aanzien en die leg je zo weinig mogelijk beperkingen op! Tien jaar later zijn de maatschappelijke verhoudingen gewijzigd; de Rotterdamse RET gebiedt de klanten om het personeel niet af te leiden.

In de oudste trams (vanaf 1864) waren de opschriften in sierlijke letters geschilderd. Vaak zijn die teksten verfraaid met gekrulde biezen. In de loop der jaren werden de aankondigingen zakelijker. Bij een opfrisbeurt van het interieur kostte het veel inspanning om de geschilderde teksten opnieuw aan te brengen. Bij een modernisering bracht de Provinciale Zeeuwsche Electriciteits-Maatschappij (PZEM) - exploitant van de elektrische tram Vlissingen-Middelburg - omstreeks 1931 geëmailleerde tekstbordjes aan. Het lidwoord "den"  heeft nog een naamvalsverbuiging. In 1934 werd met de spelling Marchant de naamvalsverbuiging afgeschaft. Het zou nog tot 1947 duren voordat de versimpelde spelling algemeen ingevoerd werd. 

De Noord-Zuid Hollandsche Tramweg Maatschappij (NZH) had van die spellingwijziging geen last. Kort maar krachtig werd het lidwoord voor "bestuurder" weggelaten. Daarmee bleven de opschriften ook na de spellingswijziging eigentijds. Het vervoerbedrijf met robuuste donkerblauwe trams werd door het publiek in Den Haag, Leiden en Haarlem de "Blauwe Tram" genoemd. Voor de opschriften in de vanaf 1924 in dienst gestelde trams werden blauwe letters gebruikt. Het bedrijf deed op die manier zelfs met de tekstbordjes in de wagens haar naam Blauwe Tram eer aan.

Dit bordje is afkomstig uit een "Laagdekker" van de Haagsche Tramweg-Maatschappij (HTM). De Laagdekkers zijn in 1908 door Werkspoor in Amsterdam gebouwd. Zij waren laag uitgevoerd zodat ze onder de poortjes op het Binnenhof doorpasten. Het opschrift was boven de middelste ramen van de balkonkoepel aangebracht en besloeg bijna de volledige breedte van de voorruit. Het is een bordje uit de begintijd waarin geëmaillerde opschriften werden toegepast. Daarom is het nog plat uitgevoerd. Pas later kwam het bolle emaille in zwang. Opmerkelijk is de keuze voor een witte tekst op een blauwe ondergrond. Voor straatnaamborden was dat gebruikelijk maar in trams komt deze kleurstelling zelden voor.