IVB, Innsbruck (AU), emaille, zwart op wit, 250x48 mm, circa 1930.

VERPLICHT

Het bovenstaande bordje verplicht de passagiers zich goed vast te houden. Van vrijblijvendheid is in dit geval geen sprake. goed vasthouden is uitsluitend tijdens de rit geboden want bij stilstand verwachte men geen schokkende gebeurtenissen. Het is een geëmailleerd exemplaar uit een van de trams van het kleine trambedrijf van de Oostenrijkse stad Innsbruck. Ik heb het bordje ooit van mijn kennis Peter Van Dorp overgenomen die het ter plaatse gekregen had.

Freiburg (D), emaille, zwart op wit,  50x105 mm, circa 1935

Pforzheim (D), emaille, zwart op wit,  46x100 mm, circa 1929

Plicht

In Freiburg im Breisgau was het trambedrijf nog dwingender. Hier was het de plicht van de passagier om onmiddellijk na het betreden van de tram stevig steun te zoeken. 

Bijzonder is de staande vorm van het bordje. Voor geëmailleerde bordjes met reclameboodschappen die bij winkels werden aangebracht, was dat een gebruikelijke vorm. Zulke bordjes werden deurpostjes genoemd omdat ze vaak op de deurlijst van de winkel werden geschroefd. In trams zien we slechts zelden bordjes met staand formaat. Meestal waren de opschriften hoog in de wagen op horizontale panelen aangebracht. In trams met balkonschotten kwamen in het interieur veel verticale houten staanders voor, in zo'n geval is het handig om staande bordjes te gebruiken.

Als letter is het gestandaardiseerde Duitse font DIN 1451 gebruikt. Dit is een schreefloze letter die in 1931 door het "Deutsches Institut für Normung" gedefinieerd is. Dit standaardlettertype is gebruikt bij de Duitse spoorwegen en bij veel trambedrijven. Ook voor de bewegwijzering en de kentekenplaten in Duitsland is deze letter lange tijd toegepast.

Het bordje van de Städtische Strassenbahn der Stadtwerke Freiburg is via tramliefhebber Gerard Stoer in mijn verzameling terecht gekomen.

Vasthouden

In Pforzheim waren de aanwijzingen aan het publiek iets vrijblijvender dan de hierboven getoonde voorbeelden uit Innsbruck en Freiburg. Ook het gekozen lettertype is speels. Wanneer er gereden wordt dan moet je je vasthouden. De aanwijzing is kort en krachting! 

Omdat er op enkelsporige trajecten zowel links als rechts uitgestapt kon worden, is ook de tweede raadgeving beknopt en correct. Uitstappen in de rijrichting. Aan de linkerzijde met de linker hand aan het linker handvat en aan de rechterzijde met de rechterhand aan het rechter handvat. De tweeassige stadstrams reden met open deuren, wanneer de tram nog niet geheel tot stilstand gekomen was, bleef je op die manier op de been. Zou je tegen de rijrichting in uitstappen dan was de kans groot dat je in het grindbed belande. 

Pforzheim is gedurende de Tweede Wereldoorlog zwaar verwoest. De wederopbouw van het tramnet duurde ruim drie jaar. De stadstram bleef tot oktober 1964 rijden. Mijn kennis Han Rotteveel heeft het bordje na opheffing van de laatste stadstramlijn in 1964 ter plaatse verworven. Pforzheim was op dat moment voor tramliefhebbers nog een bezoek waard want de elektrische interlokale tramlijn van Pforzheim naar Ittersbach bleef nog enige jaren - tot juli 1968 rijden.

Hanau (D), emaille, zwart en rood op wit,  197x53 mm, circa 1932

Eigen schuld

Het kleine trambedrijf van het Hessische Hanau maakt de klant er niet alleen op attent dat het een plicht is om je goed vast te houden maar tevens dat men persoonlijk schuld draagt wanneer het niet opvolgen van deze verplichting tot gevolgen leidt.

Dit geëmailleerde bordje is in meerdere opzichten bijzonder. Het gebruik van zowel zwarte als rode tekst komt weinig voor. Uiteraard was het veel duurder om meerdere kleuren te gebruiken.

Op tekstbordjes uit trams is slechts hoogstzelden de bedrijfsnaam vermeld. Het was zonder die vermelding bijna altijd duidelijk wie de eigenaar van de tram was. Het trambedrijfje van Hanau is in maart 1945 bij een luchtaanval op de stad zwaar beschadigd. De tramdiensten zijn daarna niet hervat.

Ook in de typografie zien we een bijzonderheid; in de woorden "verschaffen" en "verschuldet" is de letter ʃ gebruikt. Dat is het symbool voor de stemloze postalveolaire fricatief. Het letterteken geeft een een sis-klank weer die in het Duits met "stimmlose postalveolare Frikativ" of "stimmloser, hinter den alveolen gebildeter Reibelaut" aangeduid wordt.

Ik heb het bordje via de Duitse versie van de veiling-website Ebay kunnen kopen.

 

Terug naar: