Volg de pijlen

Tranvias Electricos de Vigo (ES), staalplaat, geschilderd 465x90 mm, circa 1954
Ingang achter
Het trambedrijf van Vigo in het Spaanse Galicië was een van de laatste grote Spaanse trambedrijven. Op 30 december 1968 liep de concessie van het particuliere trambedrijf af. De gemeente wenste die niet te verlangen en gaf de voorkeur aan autobusexploitatie. Het gemeentelijke energiebedrijf kreeg de opdracht de stroomlevering te staken. Vanaf de volgende dag bleven de trams in de remise. Tien jaar later stonden ze daar nog. Op de terugweg vanuit Portugal bezocht ik in 1978 de remise waar de meeste trams ontdaan van hout en onderdelen als wrakken nog aanwezig waren. In de struiken vond ik de afgebeelde pijl met het opschrift "Entrada". Bij het invoeren van passagierscirculatie waren de meeste trams ingericht voor achter instappen en voor uitstappen. Bij de uitgangen hingen overeenkomstige pijlen met het opschrift "Salida". De letters van de borden zijn stuk voor stuk uit staalplaat gesneden en door middel van puntlassen op de onderliggende plaat met de vorm van een pijl bevestigd.

Op de met witgeverfde schroten beklede zijwanden van de lange tweeasser 69 zijn de pijlen "Entrada" en "Salida" te zien. In september 1965 bezocht Hans Oerlemans Spanje en Portrugal. In Vigo maakte hij bijgaande foto's.

Ook de in 1960 uit Sevilla overgenomen drieassers 301-311 hadden passagierscirculatie en waren voorzien van pijlen op de zijwanden. Tweeasser 19 uit 1913 wordt geflankeerd door de twee moderne wagens op Zwitserse SLM-trucks.

RET, Rotterdam, emaille, wit op rood, 400x85 mm, 1956
Passagierscirculatie
In Rotterdam hield het trambedrijf lang vast aan de middenbalkonwagens. Ook de na de Tweede Wereldoorlog aangeschafte Allan-stellen waren nog voorzien van een niet afgesloten middeningang. Pas na een directiewisseling was er ruimte voor modernere inzichten. De in Zwitserland gebouwde lichtgewicht Schindler-trams waren de eerste Rotterdamse rijtuigen met zittende conducteur, passagierscirculatie en deuren die tijdens de rit gesloten waren. De zitplaats voor de conducteur was achter in het rijtuig. Er diende via de achterste deur ingestapt te worden.
Met behulp van geëmailleerde borden werden de passagiers naar de achterdeur verwezen. Bij de ombouw tot eenmanswagen werden deze geëmailleerde platen verwijderd. Er kwamen opschriften op de zijwand en afneembare borden voor in de plaats.

Kunststof, gegoten donkergrijs en wit, 205x45 mm, circa 1955
Op naar achter
Ook in de Duitse Bondsrepubliek verschenen na 1950 de eerste trams met passagierscirculatie. De vierassige Grossraum-trams van Düwag werden gevolgd door overeenkomstige wagens van andere fabrikanten en enige jaren later door de eerste gelede trams. Ook bij deze rijtuigen werden de passagiers voor het instappen naar achter verwezen waar de zittende conducteur een plaats en een werkplek had. Dit duurzame bordje is niet gegraveerd maar gegoten van donkergrijs en wit kunsstof.

Mönchen Gladbach, resopal, grijze letters gegraveerd, 297x57 mm, circa 1958
Op naar Voor
Op het achterbalkon van de moderne tram met passagierscirculatie was een bufferruimte ingericht. Hier konden passagiers wachten tot de conducteur in de gelegenheid was om een vervoerbewijs te controleren of te verkopen. Na het passeren van de conducteur werden de passagiers naar de voorkant van het rijtuig verwezen. Het achterbalkon en de bufferruimte dienden zo spoedig mogelijk vrij gemaakt te worden voor nieuwe reizigers.
In dit geval is de pijl gereduceerd tot een abstract symbool waarbij de stabilisatievinnen aan de achterkant ontbreken.

HHA, Hamburger Hochbahn, aluminium, geschilderd crème op groen, 455x65 mm
Doorlopen
Vanaf 1951 werden in Hamburg Grossraum-trams van eigen model in dienst gesteld. Hamburg koos voor de in eigen beheer ontworpen trams van de types V6 en V7 die vanaf 1951 in gebruik werden genomen. Qua vormgeving en techniek volgde men een eigen weg. Dat gold ook voor de opschriften die in crème op een groene ondergrond (Verkehrsgrün) werden geschilderd.
Het uit de kluiten gewassen bord heb ik tijdens een NVBS-verkoopdag van Karel Hoorn overgenomen. Hij had het bord tijdens de laatste dagen van de Hamburgse tram in 1978 verworven.
Maak jouw eigen website met JouwWeb